Kısa Sesliler: a, e, i, o, u

a: Bu harf kısa, az ya da çok gergin, yuvarlanmamış, açık merkezi bir sesi işaret eder. Vurgulu ya da vurgusuz olabilir. Ama vurgulu olduğunda bile İngilizcedeki normal vurgulu a’dan daha kısa olacaktır. Belirli koşullar altında (burada bazı istisnalar olduğu halde bilhassa açık hecelerde) bu harf, uzun bir sesliyi belirtmek için kullanılır. Belirli koşul ile kastedilen, böyle bir sesli harfin uzatma işaretine sahip olduğu durumlardır ve bu durumda tam olarak ą̃ gibi seslendirilmiş olacaktır. Bu konu Uzun Sesliler kesitinde daha ayrıntılı işlenecektir.

Örnekler (Kısa a): kadà: ne zaman, àš: ben, Amèrika: Amerika, màno: benim.

Örnekler (Uzun a): nãmas: ev, gãlas: son.

 

e: Bu harf kısa, vurgulu ya da vurgusuz, pek gergin olmayan ama gergine yakın bir sesliyi ifade eder (çok yakın olmamakla birlikte ė gibidir, aşağıda görebilirsiniz). Bu ses Türkçedeki e’ye benzerdir. Belirli koşullar altında (burada bazı istisnalar olduğu halde bilhassa açık hecelerde) bu harf, uzun bir sesliyi belirtmek için kullanılır. Belirli koşul ile kastedilen, böyle bir sesli harfin uzatma işaretine sahip olduğu durumlardır ve bu durumda tam olarak ę̃ gibi seslendirilmiş olacaktır. Bu konu Ab. Uzun Sesliler kesitinde daha ayrıntılı işlenecektir.

Örnekler (Kısa e): kepì: sen fırında pişirirsin, nešì: sen taşırsın, nè: hayır, namè: evin içinde.
 

Örnekler (Uzun e): kẽlias: cadde, lẽdas: buz.

i: Bu harf, kısa, yakın, ileri yuvarlanmamış bir sesliyi ifade eder (ama y gibi yakın değildir, aşağıya bakınız), nispeten daha çok Türkçe kedi’deki gibi yakındır. Vurgulu ya da vurgusuz olabilir.

Örnekler: tikraĩ: elbette, muhakkak, tikì: sen inanırsın, tìki: o inanır, tìk: sadece.

o: Bu harf, Türkçe bot kelimesindeki gibi biraz yakın, kısa ve daha yuvarlak bir sesliyi ifade eder ve sonunda İngilizce offglide’ı¹ olmaz. Vurgulu ya da vurgusuz olabilir. Uzun sesli olarak kullanılışını görmek için Ab. Uzun Sesliler bölümüne bakınız.

Örnekler: poètika: şiirsel, şairane, polìtika: politika, siyaset, òpera: opera, tòrtas: katlı kek, chòras: koro.

u: Bu harf, aşağı yukarı şiddetli, Türkçe kurt’taki gibi bir sesliyi ifade eder. Vurgulu ya da vurgusuz olabilir.

Örnekler: pupà: bakla, turì: sen sahipsin, turìstas: turist, tù: sen, sù: birlikte, mùdu: biz ikimiz.

1 Karmaşık bir ünlünün daha zayıf parçası. Ayrıca bakınız: http://en.wikipedia.org/wiki/Off_glide